Abu Ali ibn Sinoning falsafiy qarashlaridagi “Inoyat” tushunchasi haqidagi ushbu maqola va ushbu Sharq peripatetik faylasuflarining sharhlarida keltirilgan urg‘ular tahlil qilindi. “Inoyat” tushunchasi Xudo, olam va inson o'rtasidagi munosabatni o'z ichiga olgan atamadir. Abu Ali ibn Sino inoyat tushunchasini Xudodan kelib chiqqan ezgulik tartibi sifatida baholaydi. Faylasuf bu atama orqali dunyodagi ezgulik tartibiga e’tibor qaratadi. Forobiy «Inoyat»ga emanatsiya, ezgulik-yomonlik, baxt-saodat nazariyasi doirasida baho beradi. Faylasuf emanatsiya nazariyasini ilohiy inoyat bilan izohlaydi. Chunki emanatsiya orqali mavjud bo'lgan dunyo ham Xudoning borligidan ishtirok etadi va uning mavjudligini davom ettirish uchun ilohiy irodaga muhtojdir. Shuning uchun emanatsiya inoyat doimiy ekanligini ko'rsatadi. Bundan tashqari, emanatsiya nazariyasi yovuzlikning mavjudligini tushunishning eng yaxshi usuli hisoblanadi. Ibn Rushd inoyatni Xudo borligining alohida dalili deb biladi. Butun olam Allohning marhamati va saxovati bilan yaratilgan. Faylasuf bu fikrni ifodalash uchun uzluksiz ijod atamasidan foydalanadi. Binobarin, Alloh taoloning olamga inoyati cheksiz va doimiydir. Faylasufning fikricha, inson olam bilan hamohangdir. Bu uyg'unlik Xudoning borligiga ishora qilishi inoyatning dalilidir.

Ushbu maqolada Shayx Muhammad Abu Zahraning shaxsiyati haqida ya’ni bolalik davridan, umrining so‘ngiga qadar bo‘lgan davr yoritib berilgan. Muhammad Abu Zahra qayerda boshlang‘ich ta’limni olganligi, oliy ta’limni qayerda olganligi, mehnat faoliyati haqida ma’lumotlar keltirib o‘tilgan. Muhammad Abu Zahraning ilmiy-ijodiy faoliyati haqida yozilgan. Ayniqsa Muhammad Abu Zahraning tafsir ilmiga oid qarashlari hamda Zahrat’ut tafsir asarining yozilish tarixi, asar yozilishida foydalanilgan metod va metodikalar haqida alohida-alohida to‘xtalib o‘tilgan. Muhammad Abu Zahra tafsir ilmi rivojida tutgan o‘rni haqida xulosalar keltirilgan. Qur’on va tafsir Abu Zahraning hayotida hamisha bo‘lgan. Bu jarayon yoshligida Qur’onni yod olishdan boshlab, vafotigacha davom etgan. U fiqh ilmiga va fiqh darslariga ko‘proq vaqt ajratganligi tufayli tafsir ilmidan biroz uzoqlashgan bo‘lsa-da, vaqti-vaqti bilan tafsir ilmiga oid konferensiya va majlislar orqali tafsirga bo‘lgan qiziqishi va tafsir ilmini o‘rganishni davom ettirgan. U kuchli faqih bo‘lishidan tashqari, «Livau’l-Islom» jurnalida oyat tafsirlariga yozgan maqolalari va radioda 40 dan ortiq oyat tafsirlariga oid chiqishlari bilan o‘zini yetuk Qur’on sharhlovchisi ekanligini isbotlagan. Qozilar Madrasasi Saroyidagi tafsir darslarini o‘tishga Abu Zahra tayinlangani tafsir ilmida u kishining tafsirda ilmida ham yetuk olimlardanligining isboti bo‘ladi.

Ushbu tadqiqotda Abu Ali ibn Sinoning falsafiy qarashlarida “Inoyat” tushunchasi va bu Sharq peripatitik faylasuflarining izohlarida keltirilgan urg’ular tahlil qilindi. Inoyat tushunchasi Alloh, olam va inson o’rtasidagi munosabatlarni qamrab oluvchi atamadir. Abu Ali ibn Sino inoyat tushunchasini Xudodan paydo bo’lgan ezgulik tartibi sifatida baholaydi. Faylasuf bu atama oraqali dunyodagi ezgulik tartibiga e’tibor qaratadi. Forobiy “Inoyat”ni emanatsiya, yaxshilik-yomonlik va saodat nazariyasi doirasida baholaydi. Faylasuf emanatsiya nazariyasini ilohiy inoyat bilan izohlaydi. Chunki emanatsiya bilan mavjud bo’lgan dunyo ham Xudoning borligidan ulushga ega va o’z mavjudligini davom ettirish uchun ilohiy ixtiyorga muhtojdir. Shuning uchun emanatsiya inoyat doimiy ekanligini ko’rsatadi. Bundan tashqari, emanatsiya nazariyasi yovuzlikning mavjudligini tushunishning eng yaxshi usuli hisoblanadi. Ibn Rushd esa inoyatni Allohning borligiga alohida dalil deb biladi. Butun olam Xudoning inoyati va saxiyligi bilan yaratilgan. Faylasuf bu g’oyani ifodalash uchun uzluksiz yaratilish atamasidan foydalanadi. Binobarin, Allohning olamga inoyati cheksiz va uzluksiz davom etadi. Faylasufning fikricha, inson olam bilan hamohangdir. Bu uyg’unlik Xudoning borligiga ishora qilishi inoyatning dalilidir.